Παπούτσια έθιμα & δοξασίες της Πρωτοχρονιάς

Στα έθιμα των γιορτών και κυρίως της Πρωτοχρονιάς, οι αναφορές στα παπούτσια, μπορεί να περνούν απαρατήρητες, είναι όμως πολλές και κυρίως είναι σημαντικές εάν κάποιος θέλει η νέα χρονιά να είναι καλύτερη και πιο τυχερή.

Στο έθιμο του «ποδαρικού» για παράδειγμα, το παπούτσι είναι ο αφανής πρωταγωνιστής. Με το παπούτσι και όχι ξυπόλητος, πατάει πρώτα το σπίτι, αυτός που θα περάσει πρώτος το κατώφλι του σπιτιού τη νέα χρονιά, πατώνταςμε το δεξί, ώστε να πάει η χρονιά καλά και δεξιά. Σε κάποιες περιοχές βάζουν κι ένα σίδερο μπροστά από την εξώπορτα ώστε όποιος έλθει για «ποδαρικό» να πατήσει με το παπούτσι του, πάνω στο σίδερο, για να είναι τα μέλη του σπιτιού γερά και σιδερένια.

Όσο για τους καλικάντζαρους, αυτοί φοράνε μέχρι και σιδερένια παπούτσια για να ακούγονται ανατριχιαστικά όταν βαδίζουν νυχτιάτικα και να τρομάζουν τους ανθρώπους. Όμως τα παπούτσια είναι και ένα από τα «όπλα» που τους κρατάει μακριά, ειδικά όταν ξεκινούν οι προετοιμασίες για το τραπέζι της Πρωτοχρονιάς (ή των Χριστουγέννων). Οι καλικάντζαροι βάζουν στόχο τα φαγητά για να τα μαγαρίσουν. Γι’ αυτό στα σπίτια, καίνε στο τζάκι παλιά παπούτσια, μαζί με αλάτι. Η φωτιά, το αλάτι και η δυσοσμία που αναδύεται από τα καμένα παλιοπάπουτσα, λειτουργούν αποτρεπτικά για όποιους καλικάντζαρους θελήσουν να πλησιάσουν.

Σε πολλές χώρες, Πρωτοχρονιάτικα έθιμα και δοξασίες όπου πρωταγωνιστούν τα παπούτσια, φαίνεται να έχουν σημαντικό ρόλο για την ευδαιμονία των ανθρώπων στη νέα χρονιά που ξεκινά.

Στην Τσεχία, αμέσως μετά την υποδοχή του νέου χρόνου, οι ανύπαντρες γυναίκες βγάζουν ένα από τα παπούτσια τους και το πετούν πάνω από τον ώμο και προς τα πίσω (όπως πετά η νύφη την ανθοδέσμη). Εάν το παπούτσι, πέφτοντας σταθεί με τη μύτη προς την πλευρά μιας πόρτας τότε αυτό είναι σημάδι ότι θα παντρευτούν στη διάρκεια της νέας χρονιάς.

Στη Χιλή και σε άλλες λατινόφωνες χώρες , το πρώτο καλωσόρισμα της νέα χρονιάς γίνεται φορώντας παπούτσια γεμάτα με χρήματα. Σε όποιον φορά τέτοια παπούτσια, η νέα χρονιά θα «περπατήσει» φέρνοντας πολλά πλούτη. Για τον ίδιο λόγο φορούν παπούτσια γεμάτα χρήματα όχι μόνο με την είσοδο του νέου χρόνου αλλά και σε όλη τη διάρκεια της πρώτης ημέρας του νέου χρόνου.

Στη Βραζιλία, μια πρωτοχρονιάτικη παράδοση δίνει μεγάλη σημασία στο άσπρο χρώμα των παπουτσιών και των ρούχων που πρέπει φοριούνται στην υποδοχή του νέου χρόνου, για κυλήσουν όλα «άσπρα» σε όλη τη διάρκειά του. Μάλιστα, μόλις σημάνει Πρωτοχρονιά, όσοι τηρούν το έθιμο, πρέπει να πάνε στην ακτή, ντυμένοι και παπουτσωμένοι στα ολόλευκα, να πηδήξουν επτά κύματα και να προσφέρουν λουλούδια στον ωκεανό. Έτσι θα εκπληρωθεί το ξόρκι για να έχουν μια «άσπρη», καλότυχη κι ευτυχισμένη χρονιά.

Επίσης σε κάποιες χώρες της Λατινικής Αμερικής, πολλοί πιστεύουν ότι εάν ο νέος χρόνος τους βρει φορώντας καινούργια ρούχα ή καινούργια παπούτσια, τότε δεν θα χρειαστεί να αγοράσουν άλλα ρούχα ή παπούτσια, σε όλη τη διάρκεια της καινούργιας χρονιάς. Εφόσον λοιπόν δεν θέλουν να συμβεί αυτό, σε αντίθεση με άλλους, φροντίζουν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς να μη φορούν, ούτε καινούργια ρούχα ούτε καινούργια παπούτσια.

Στην Κίνα μια αρχαία λαϊκή προκατάληψη, δεν επιτρέπει να δωρίζουν παπούτσια, ως πρωτοχρονιάτικα δώρα. Κι αυτό έχει την αιτία του. Στα κινέζικα, μια απόδοση της λέξης «παπούτσι» είναι σχεδόν ομόηχη με τη λέξη «κακό- διαβολικό» κι αυτό είναι αρκετό ώστε να θεωρηθεί ταυτόσημο με την κακοτυχία κάθε πρωτοχρονιάτικο δώρο που σχετίζεται με παπούτσια ή άλλα υποδήματα. Στην προέκταση αυτής της προκατάληψης, στην Κίνα πάντα, για λόγους αποφυγής μιας ευρύτερης κακοτυχίας , αποφεύγεται η αγορά καινούργιων παπουτσιών κατά τον πρώτο μήνα του νέου χρόνου.

Στην Ολλανδία, στη Νέα Ζηλανδία και σε άλλες χώρες, παραμονή της Πρωτοχρονιάς (ή και μέρες πιο πριν) τα παιδιά πριν πάνε για ύπνο, αφήνουν έξω από την πόρτα του σπιτιού τους, ένα παπούτσι ή ένα μποτάκι γεμάτο με καρότα, για να κεράσουν τα ελάφια που σέρνουν το έλκηθρο το Άη Βασίλη. Το επόμενο πρωί, βρίσκουν μέσα στο παπούτσι τους, ένα τοπικό παραδοσιακό γλυκό από αμυγδαλόπαστα (μάρτσιπαν), ανταμοιβή του Άη Βασίλη για την καλοσύνη τους.

Στην Ισλανδία, ένα παρόμοιο έθιμο θέλει τα παιδιά να αφήνουν ένα παπούτσι τους, έξω από τα παράθυρα των σπιτιών τους, σε όλη τη διάρκεια των γιορτών των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Σύμφωνα με την παράδοση υπάρχουν 13 μικροσκοπικά σκανταλιάρικα ξωτικά, τα Γιούλα Λαντς που όλες αυτές τις ημέρες, σκαρώνουν φάρσες στους ανθρώπους. Όμως επειδή αγαπούν τα καλά παιδιά, όταν περάσουν από τη γειτονιά τους, τα χαρίζουν ένα δωράκι που το βάζουν μέσα στα παπούτσια που έχουν αφήσει έξω από τα παράθυρά τους. Κι αν τα παιδιά δεν είναι φρόνημα, αφήνουν μέσα στα παπούτσια τους, μια πατάτα.

Πολλά από αυτά τα πρωτοχρονιάτικα έθιμα των χωρών της Ευρώπης έχουν ρίζα στη σκανδιναβική μυθολογία και τις παραδόσεις της, όταν τα παιδιά, σε περίοδο γιορτών μιας παλιάς εποχής, άφηναν μια μπότα ή ένα παπούτσι έξω από την πόρτα του σπιτιού τους, γεμισμένη με άχυρα ή με καρότα, προσφορά για το καλοσυνάτο άλογο του θεού Οντίν, το άτι Σλέιπνιρ με τα οκτώ πόδια. Για να το ευχαριστήσουν που βοηθούσε τον θεϊκό αναβάτη του, σε πολέμους εναντίον τεράτων και δαιμόνων, για την προστασία των ανθρώπων. Το επόμενο πρωί, τα παιδιά έβρισκαν μέσα στη μπότα τους, γλυκά και άλλα δωράκια που είχε βάλει μέσα ο θεός Οντίν για να τα ευχαριστήσει για την καλοσύνη τους. Λένε επίσης ότι ακόμη και τις πολύ παγωμένες και κρύες νύχτες , που τα παιδιά αναγκάζονταν να αφήσουν έξω τα καρότα του Σλέιπνιρ, χωρίς τις υγρές και λασπωμένες μπότες τους, επειδή έπρεπε να τις βάλουν δίπλα από το τζάκι για να στεγνώσουν, ο Οντίν έβρισκε τρόπο για να αφήσει τα δώρα του. Κατέβαινε κρυφά από την καμινάδα και τα άφηνε, μέσα στις μπότες των παιδιών. Μια παράδοση πολλών αιώνων, η οποία μεταφέρθηκε μέχρι την εποχή μας, με τη μπότα του Άη Βασίλη. Την χαρακτηριστική κόκκινη μπότα που τις ημέρες των γιορτών και σίγουρα κάθε παραμονή Πρωτοχρονιάς, την κρεμάμε μέσα ή έξω από τα σπίτια μας, ώστε όταν έλθει ο Άγιος, να βάλει μέσα της, τα δώρα του.

Καλή Χρονιά,

Χρήστος Μπλατσιώτης